Картошка куяси – Phthorimaea opercylella zell картошка, тамаки, бақлажон, помидор ва бошқа сабзавот ўсимликларига катта зарар етказувчи хавфли карантин ҳашорат ҳисобланади. Картошка куясининг ватани Жанубий ва Марказий Америкадир.
Маълумотларга қараганда уни дастлаб Техаслик энтомолог олим Целлер 1873 йилда аниқлаган. Бугунги кунда дунёнинг етмишдан ортиқ давлатида картошка куяси кенг тарқалганлиги кузатилмоқда. Ўз вақтида қарши кураш чоралари ўтказилмаганлиги сабабли Жанубий Африкада картошка экинларининг қарийб 80 фоизига куя тушганлиги қайд қилинган.
Мамлакатимизда картошка куяси илк бор 2009 йилда Хоразм вилоятининг Туркманистон Республикаси билан чегарадош ҳудудларидаги экинзорларида аниқланган. Ҳозирда бу хавфли карантин ҳашорат Республикамизнинг барча картошка экилган майдонларида тарқалиб бормоқда.
Картошка куясининг тухуми овал шаклда бўлиб, баъзан бир томони ботиқроқ бўлади. Эни 0,35 – 0,45 мм, узунлиги 0,8 мм катталикда бўлади. Янги қўйилган тухумлари оқ рангда, камалаксимон товланиб туради. Вақт ўтиши билан тухум тўқ рангга киради ва қурт чиқишидан олдин қобиқдан кўриниб туради. Капалаги кичкина, оч кулранг тусда бўлади. Тинч ҳолатда қанотлари елкасига йиғилиб туради. Олдинги қанотларининг катталиги 12-15 мм. атрофида бўлиб, қанотларида тўқ рангли чизиқлари ва қора доғлари бор.
Картошка куяси кўчатларга ҳам, ўзини тутиб олган ўсимликларга ҳам зарар етказади, кўчатларнинг айримларини ва баъзан бутун тупини қуритиб қўяди. Помидорнинг баъзан мевасига ҳам зарар етказиб, уни яроқсиз қилиб қўяди.
Картошка куясидан ўсимликларни ҳимоя қилиш учун ўсимлик маҳсулотлари ортилган ҳудудларни 3 километргача ферамон тутқичлар ёрдамида текшириб чиқиш, зараркунанда тарқалган давлатлардан келаётган юк машиналари ва юкларни карантин текширувидан ўтказиш, белгиланган тартиб-қоидалар асосида картошка мевасини бром-метил билан зарарсизлантириш ва даладан картошкани тез йиғиштириб олиб чиқиб кетиш лозим бўлади. Шунингдек, республикамизга картошка куяси тарқалган давлатлардан картошка ва бошқа итузумдошлар оиласига кирувчи ўсимлик маҳсулотларини киритиш Ўздавкарантин инспекцияси томонидан бериладиган сертификатлар орқали амалга оширилиши лозим. Мамлакатимизга киритилган бундай маҳсулотларни сақлашда эса албатта, ўсимликлар карантини давлат инспекцияси мутахассислари билан маслаҳатлашиш тавсия этилади.
Шоҳрух ЭРГАШЕВ,
ўсимликлар карантини давлат инспекцияси
туман агроном инспектори.
